Przepisy prawa pracy przewidują szereg uprawnień dla matek i kobiet spodziewających się dziecka. To nie tylko urlopy macierzyńskie czy rodzicielskie, ale też np. przerwa w pracy na karmienie czy obowiązek uzyskania zgody młodej mamy na wysłanie jej na delegację.
Przed przypadającym w czwartek 26 maja Dniem Matki Aleksandra Brzezina z działu rachunkowości Grupy Gumułka przygotowała zestawienie 9 najważniejszych takich przywilejów.
1. Urlop macierzyński
Najważniejszym przywilejem pracującej mamy jest przysługujący jej urlop macierzyński. Jego długość określa się następująco:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
- 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Pracownica nie ma obowiązku wykorzystywać całego urlopu macierzyńskiego. Zrezygnować z dalszej części można po 14 tygodniach trwania tego urlopu.
2. Urlop rodzicielski (kiedyś urlop wychowawczy)
Nowelizacja Kodeksu Pracy, która weszła w życie 2 stycznia 2016 r. zlikwidowała dodatkowy urlop macierzyński, który przysługiwał rodzicom bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego w podstawowym wymiarze. W zamian za to wydłużył się wymiar urlopu rodzicielskiego, który od stycznia przysługuje w wymiarze 32 (lub 34 tygodni – w razie urodzenia więcej niż 1 dziecka przy jednym porodzie) - dotychczas urlop przysługiwał w wymiarze 26 tygodni.
Urlop rodzicielski można podzielić maksymalnie na 4 części, z których każda nie może być krótsza niż 8 tygodni (poza małymi wyjątkami, np. gdy dziecko przebywa w szpitalu). Pracownik przebywający na urlopie rodzicielskim zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Nowym rozwiązaniem w zakresie urlopu rodzicielskiego jest możliwość późniejszego wykorzystania 16 z 32 tygodni urlopu rodzicielskiego, tzn. do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat (dotychczas całość urlopu rodzicielskiego można było wykorzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim). Poza tym wprowadzono możliwość wydłużenia okresu korzystania z urlopu rodzicielskiego maksymalnie do 64 lub 68 tygodni, w przypadku gdy rodzice zdecydują się na łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy na maksymalnie pół etatu. Niejako w konsekwencji powyższych zmian, do 6 lat wydłużono również okres w którym rodzice mogą korzystać z urlopu wychowawczego.
Wymiar tego urlopu to 3 lata, które mogą zostać podzielone na maksymalnie pięć części. Podczas urlopu wychowawczego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę aż do dnia, w którym urlop się skończy. Rozwiązanie umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy, a także gdy zaistnieją przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
W trakcie urlopu wychowawczego pracownica ma prawo podjąć pracę zarobkową na część etatu u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyklucza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownicę do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub też na innym, odpowiadającym kwalifikacjom zawodowym tej osoby. Wynagrodzenie nie może być niższe od tego, jakie pracownica otrzymywała w dniu podjęcia pracy na tym stanowisku przed urlopem.
3. Bezpieczna praca
Pracownica w ciąży:
- nie może być zatrudniona przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia;
- w przypadku stwierdzenia niezdolności związanych z ciążą do wykonywania dotychczasowych obowiązków przez pracownicę, pracodawca jest obowiązany zapewnić jej inne zadania lub zaproponować inne stanowisko;
- nie może zostać zatrudniona w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, ani też zostać oddelegowana poza stałe miejsce pracy.
4. Ochrona stosunku pracy
Pracownica w ciąży:
- nie może otrzymać wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy. Rozwiązanie umowy przez pracodawcę w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić także w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji;
- będąc zatrudniona na umowę o pracę zawartą na czas określony, na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, musi mieć przedłużoną umowę do dnia porodu. Zapis ten nie dotyczy umów na okres próbny krótszy niż jeden miesiąc i tzw. umów na zastępstwo;
5. Ochrona wynagrodzenia
Kobieta w ciąży :
- w przypadku przeniesienia na inne stanowisko zachowuje wynagrodzenie w dotychczasowej wysokości. Jeżeli przeniesienie do innej pracy spowoduje obniżenie wynagrodzenia, należy jej się dodatek wyrównawczy, a po powrocie z urlopu macierzyńskiego kobieta ma prawo powrócić do uprzednio wykonywanej pracy.
- ma prawo wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli nie mogą one być przeprowadzone poza godzinami pracy.
6. 100 proc. wynagrodzenia za L4
Pracownica może przedstawić w miejscu zatrudnienia zaświadczenie lekarskie potwierdzające jej niezdolność do wykonywania obowiązków. Ten rodzaj zwolnienia jest pełnopłatny (100% średniego wynagrodzenia z 12 ostatnich miesięcy).
7. Karmienie piersią
Matka karmiąca piersią ma prawo do:
- dwóch półgodzinnych przerw w pracy - gdy karmione jest jedno dziecko, a czas pracy przekracza 6 godzin;
- dwóch 45-minutowych przerw w pracy - gdy karmione jest więcej niż jedno dziecko, a czas pracy przekracza 6 godzin;
- jednej półgodzinnej przerwy w pracy – gdy karmione jest jedno dziecko, a czas pracy wynosi od 4 do 6 godzin;
- jednej 45-minutowej przerwy w pracy - gdy karmione jest więcej niż jedno dziecko, a czas pracy wynosi od 4 do 6 godzin;
- Karta nauczyciela przewiduje tylko jedną, ale za to godzinną przerwę w ciągu dnia - gdy czas pracy przekracza 4 godziny dziennie, niezależnie od liczby karmionych dzieci.
Czas przysługujący matce na karmienie piersią można łączyć, a kumulowanie przerw jest kwestią umowy pomiędzy pracownicą, a pracodawcą. Kobieta pracująca 8 godzin dziennie i karmiąca jedno dziecko może zatem skorzystać z jednej godzinnej przerwy, zamiast dwóch 30-minutowych. W praktyce kobiety karmiące często korzystają z tej możliwości i łączą przysługujące im przerwy. Dzięki temu mogą przyjść do pracy godzinę później lub wyjść z pracy godzinę wcześniej, a „zaoszczędzony” czas spędzić razem z dzieckiem.
Przerwy przeznaczone na karmienie wliczane są do czasu pracy, a matka karmiąca piersią zachowuje prawo do normalnego, pełnego wynagrodzenia za ten czas.
8. Dodatkowe 2 dni wolne
Pracownicy przysługuje także zwolnienie od pracy w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem do lat 14. Od 2016 roku rodzice wychowujący dzieci w wieku do 14 lat, mogą zdecydować o sposobie wykorzystaniu tego urlopu z podziałem na godziny (w wymiarze 16 godzin) lub dni (w wymiarze 2 dni roboczych). Należy to zrobić w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym pracodawcy w danym roku kalendarzowym.
9. Obowiązek zgody na delegację
Pracodawca nie może narzucić wyjazdu służbowego osobie zatrudnionej, która opiekuje się dzieckiem, do ukończenia przez nie czwartego roku życia. Oczywiście może ona jeździć w delegacje, lecz trzeba uzyskać od niej na to zgodę. Pracownica (lub pracownik) opiekująca się dzieckiem do lat czterech musi złożyć oświadczenie o zamiarze korzystania lub nie z uprawnienia do odmowy wyjazdu w delegację. Włącza się je do akt osobowych pracownika (w części B).
Taką ogólną zgodę podwładny może w każdej chwili odwołać. Pobranie oświadczenia ma ułatwić wyjazdy służbowe (nie ma konieczności każdorazowo uzyskiwać zgody na wyjazd), nie może jednak ograniczać swobodnego korzystania z uprawnienia do odmowy wyjazdu.
Zestawienie przygotowała Aleksandra Brzezina z działu rachunkowości Grupy Gumułka
