VAT w JST. Ważne wyroki TSUE – VAT w projektach dotyczących OZE i usuwania azbestu

Szczegóły

W dniu 30 marca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał orzeczenia w dwóch sprawach związanych z projektami prowadzonymi przez jednostki samorządu terytorialnego (JST), na realizację których otrzymują dofinansowania ze środków zewnętrznych.

Przedmiotowe orzeczenia dotyczyły rozstrzygnięcia, czy w odniesieniu do inwestycji związanych z montażem systemów odnawialnych źródeł energii na nieruchomościach mieszkańców (wyrok w sprawie C-612/21) oraz usuwania azbestu z nieruchomości mieszkańców (wyrok w sprawie C-616/21) JST działają jako podatnicy VAT w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.

W zakresie odnawialnych źródeł energii TSUE wskazał, że art. 2 ust. 1, art. 9 ust. 1 i art. 13 ust. 1 dyrektywy 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej („dyrektywy VAT”) należy interpretować w ten sposób, że dostawy towarów i świadczenia usług podlegających opodatkowaniu VAT nie stanowi dostarczenie i zainstalowanie przez gminę, za pośrednictwem przedsiębiorstwa, systemów OZE na rzecz jej mieszkańców będących właścicielami nieruchomości, którzy wyrazili wolę wyposażenia tych nieruchomości w takie systemy, jeżeli taka działalność nie ma na celu osiągania stałego dochodu i skutkuje jedynie zapłatą przez tych mieszkańców kwot pokrywających najwyżej jedną czwartą poniesionych kosztów, a pozostała część jest finansowana ze środków publicznych.

Uzasadniając tak przyjęte stanowisko Trybunał argumentował, że jeżeli gmina odzyskuje - w drodze wkładów mieszkańców - jedynie niewielką część poniesionych przez siebie kosztów, a pozostała część jest finansowana ze środków publicznych, to taka różnica między tymi kosztami a kwotami otrzymanymi w zamian za oferowane usługi może sugerować, że wkłady te należy raczej uznać za opłatę aniżeli wynagrodzenie/odpłatność za czynność podlegającą VAT.

W konsekwencji, nawet biorąc pod uwagę płatności przyznane gminie w niniejszej sprawie przez dane województwo, które wynoszą 75 % kosztów podlegających dofinansowaniu, suma kwot otrzymanych od zainteresowanych właścicieli z jednej strony i od owego województwa z drugiej strony pozostaje strukturalnie niższa od łącznych kosztów faktycznie poniesionych przez tę gminę. Jak wskazano w wyroku, nie odpowiada to podejściu, jakie przyjąłby w danym wypadku instalator systemów OZE, który przy ustalaniu swoich cen starałby się zawrzeć w nich swoje koszty i osiągnąć marżę zysku. Natomiast wspomniana gmina ponosi jedynie ryzyko strat, nie mając perspektywy zysku.

W świetle powyższego Trybunał uznał, że działalność gminy w ww. zakresie nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów dyrektywy VAT.

Z kolei, w zakresie programów dot. usuwania azbestu TSUE wskazał, że nie wydaje się, z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd odsyłający, by gmina wykonywała w niniejszym przypadku działalność o charakterze gospodarczym w rozumieniu art. 9 ust. 1 akapit drugi dyrektywy VAT. Podobnie jak w orzeczeniu dot. OZE Trybunał orzekł, że artykuł 2 ust. 1, art. 9 ust. 1 i art. 13 ust. 1 dyrektywy VA należy interpretować w ten sposób, że: okoliczność zlecania przez gminę przedsiębiorstwu czynności usuwania azbestu i odbierania wyrobów i odpadów zawierających azbest na rzecz jej mieszkańców będących właścicielami nieruchomości, którzy wyrazili taką wolę, nie stanowi świadczenia usług podlegającego opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej, jeżeli taka działalność nie ma na celu osiągania stałego dochodu i nie prowadzi do żadnej płatności ze strony tych mieszkańców, zaś czynności te są finansowane ze środków publicznych.

Powyższe orzeczenia wydane w trybie prejudycjalnym powodują, że formułowanie ostatecznych wniosków będzie wymagało zakończenia postępowania przed sądami krajowymi, które ostatecznie orzekną w obu sprawach.

Jednakże tezy orzeczeń TSUE będą miały istotne znaczenia dla JST biorących udział zarówno w inwestycjach dot. OZE jak i jednostek, które wzięły udział w projektach usuwania azbestu.

Jak uznał bowiem TSUE, JST nie działała jako podatnik VAT co z jednej strony spowoduje, że nie będzie ona zobowiązana do zapłaty podatku VAT od otrzymanej dotacji, a z drugiej strony w takiej sytuacji jednostki nie będą uprawnione do odliczenia kwot podatku naliczonego z tytułu nabycia towarów i usług
służących realizacji opisywanych projektów.

Powyżej opisywana sytuacja może spowodować możliwość odzyskania kwot podatku VAT należnego zapłaconych od otrzymanych dotacji. Pewną wątpliwość w takiej sytuacji budzić może jednak kwestia konieczności zwrotu kwoty podatku VAT od wkładu własnego mieszkańca. Przy czym, w tej sytuacji kluczowe wydają się być postanowienia umowy zawartej przez JST z mieszkańcem, a w szczególności to, czy kwota wkładu własnego została określona jako kwotę brutto czy netto.

Powyższe orzeczenia mogą spowodować również żądanie organu podatkowego do zwrotu kwot podatku naliczonego od przeprowadzonej inwestycji.

Sytuacja podatkowa danej JST wymaga jednak każdorazowej oceny, z uwzględnieniem tego, czy na etapie realizacji projektu zabezpieczyła ona swoje interesy indywidualną interpretacją prawa podatkowego.