Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 września 2023 r. (sygn. akt: I FSK 897/19), nie można pozbawić podatnika prawa do odliczenia VAT naliczonego z tego tylko powodu, że transakcja podlegająca opodatkowaniu jest uważana za nieważną na podstawie krajowego prawa cywilnego.
Spółka z o.o. zrealizowała inwestycję budowlaną na gruncie dzierżawionym od członków zarządu, będących małżonkami pozostającymi we wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej i właścicielami działki będącej przedmiotem ww. umowy dzierżawy. Jak wynikało z ustaleń organu podatkowego, źródłem finansowania inwestycji, były środki własne udziałowców oraz pożyczka od współwłaściciela spółki. Ponadto, zdaniem organu, z danych widniejących w KRS, umowy i aneksów do umów, sprawozdania finansowego i wyjaśnień strony wynikało, że spółka nie była uprawniona do podejmowania robót budowlanych na dzierżawionej działce. Jak wskazał organ spółka zawarła umowę dzierżawy działki stanowiącej własność członków zarządu spółki zobowiązując się do wybudowania na działce budynku usługowego z funkcją gastronomiczno-mieszkalną, nie posiadając pozwolenia na budowę. Przedmiotowe pozwolenie uzyskała po 16 miesiącach od podpisania ww. umowy, wobec czego spółka w momencie realizacji inwestycji nie była uprawniona do podejmowania robót budowlanych na dzierżawionej działce (na dzień zawarcia ww. umowy nie była uczestnikiem procesu budowlanego). Ponadto organ zauważył, że spółka w badanym okresie prowadziła działalność gospodarczą, wykraczającą poza przedmiot działalności zgłoszonej do KRS, tj. uczestniczyła w działalności gospodarczej w zakresie wznoszenia budynków/budowli.
Organ podkreślił także, że umowa dzierżawy była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, a zmiany umowy nastąpiły dopiero po skierowaniu zapytań do spółki, dotyczących sensu ekonomicznego działań podjętych przez spółkę oraz praw przysługujących jej z tytułu podpisanej umowy i sposobu zabezpieczenia. W związku z powyższym, Organ odmówił spółce prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego z faktur dokumentujących wydatki poniesione na realizację tej inwestycji, wskazując jako podstawę prawną odmowy art. 58 kodeksu cywilnego. Zdaniem organu umowa dzierżawy zawarta przez członków zarządu spółki z „sobą samym” była nieważna, a zasadniczym celem transakcji było uzyskanie korzyści podatkowych.
Do stanowiska organu podatkowego przychylił się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku orzekając, że zebrany materiał dowodowy był wystarczający, aby prawidłowo ustalić stan faktyczny oraz stosunki prawne pomiędzy spółką a członkami zarządu (i zarazem udziałowcami). Również zdaniem Sądu jedynym zamiarem podjętych przez spółkę działań było otrzymanie nienależnego zwrotu podatku VAT w związku z realizowaną inwestycją. Doszło więc do nadużycia prawa na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. C ustawy o VAT w związku z art. 58 kodeksu cywilnego.
Innego zdania był Naczelny Sąd Administracyjny, który uznał, że w omawianej sprawie nie mają znaczenia podnoszone przez organ kwestie tj.: nieważność umowy dzierżawy, brak pozwolenia na budowę, brak właściwych gwarancji dla interesów finansowych spółki. „W obecnym stanie prawnym nie ma wątpliwości, że czynności, które są nieważne na gruncie prawa cywilnego z powodu niezachowania wymaganej formy, mogą podlegać opodatkowaniu. Decydujące znaczenie zyskuje bowiem nie stan prawny (na gruncie prawa cywilnego), lecz ekonomiczny aspekt transakcji. Tym samym czynność nieważna na gruncie prawa cywilnego może być uznana za wykonaną skutecznie na gruncie ustawy o VAT”. NSA uznał, że dla rozstrzygnięcia tej sprawy najważniejsze jest, czy podjęte przez spółkę czynności inwestycyjne faktycznie posłużyły jej do realizacji czynności opodatkowanych.
NSA potwierdził tym samym stanowisko wyrażone w wydanym dnia 25 maja 2023r. wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Jak wskazał TSUE w wyroku C 114/22 (wydanym na wniosek złożony przez Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie - Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Warszawie/W. Sp. z o.o.), samo uznanie transakcji za nieważną w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego automatycznie nie prowadzi do pozbawienia podatnika prawa do odliczenia VAT. Tym samym, TSUE potwierdził, że w omawianym zakresie regulacja art. 88 ust. ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT jest niezgodna z przepisami dyrektywy VAT oraz wynikającymi z niej zasadami neutralności i proporcjonalności podatku. Pomimo powyższej konkluzji art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT nie został do tej pory znowelizowany.
